حازم القرطاجنی دراسه فی شعره و نظریاته

حازم پسر محمد پسر حسن پسر حازم مکنی به ابوالحسن و معروف به حازم قرطاجنی انصاری اهل قرطاجنه از توابع بخش مرسیه و در اصل اهل سَرَقُسطه (zaragoza) است. وی که در علوم بلاغه و ادبیات استاد می باشد، در سال 608 قمری در خانواده ای ثروتمند و مرفه، در قرطاجنه، چشم به جهان گشود و به پیروی از پدرش که عالم، فقیه و ادیب مشهوری بود به تحصیل علوم، به ویژه ادبیات پرداخت و در این زمینه از پدرش پیشی گرفت. حازم در رکاب طبیعت زیبای اندلس با وجود آشفتگی سیاسی و آشوبهایی که فرو نمی نشست، زیست و در این مدت با شعرا به مقابله ی شعری پرداخت و نزد جمعی از علما از جمله ابو علی شلوبین، طُرسونی، عروضی و غیر آنان زانوی تلمذ زد و پس از مدتی دیار خود را ترک گفت و رو به سوی مشرق نهاد و کشور مراکش را انتخاب و در دربار فرمانروای آنجا ابو محمد عبدالواحد، جای گرفت. سپس عازم آفریقا یعنی کشور تونس شد و وارد کاخ مأمون حفصی گردید. زیباترین چیزی که بر زبان قلمش جاری گردید کتاب«المناهج الأدبیه» یا همان کتابی که با نام «منهاج البلغاء و سراج الأدباء» معروف است، بود. همچنین از آثار وی می توان به کتابهایی: «شدالزنار علی جحفله الحمار»، «القصیده النحویه المیمیه»، «کتاب التجنیس»، «کتاب القوافی» و کتابی تحت عنوان«فی العروض و القافیه» اشاره کرد. قرطاجنی دیوان شعر هم دارد که آن را «المجموع» نام نهاده و توسط عثمان الکعاک مورد تحقیق قرار گرفته است. از جمله آثار گرانبهای وی اثر موسوم به «المقصوره» است که ما در صدد تحقیق و بررسی آن می باشیم. مقصوره فراهم آمده از چند مجموعه ی شعری است که یا از نظر محتوی و یا از حیث سبک شعری و یا از هر دو جنبه مورد توجه واقع گردیده اند. به تعبیری دیگر، مقصوره نوع خاصی از قصاید است که علاوه بر دارا بودن رویّ مقصور، از لحاظ سایر ویژگیهای محتوایی و سبکی نیز ممتاز از انواع دیگر شعری است. معروف است که قرطاجنی هنگامی که از مراکش به تونس نقل مکان کرد- که به آن اشاره کردیم- در دربار حفصی ها پذیرفته شد و جایگاه و منزلتش نزد آنان بالا رفت و با استفاده از این فرصت، به تصنیف مقصوره پرداخت، او در مقدمه ی آن یاد آور شده که آن را در مقابله با مقصوره ی ابن درید و به منظور ستایش خلیفه ابو عبدالله المستنصر و گرفتن انعام از او سروده است و به همین منظور از دفاع خلیفه از اسلام ومسلمانان بحث به میان آورده است. پس هدف اصلی شاعراز خلق این اثر همان مدح و ثنای خلیفه و ستایش اعمالی است که در راستای مصلحت اسلام و مسلمانان انجام داده بود. مقصوره ی حازم سرشار از مضامین مختلف و صنایع ادبی گوناگون است چیزی که استحکام و زیبایی رابدان بخشیده است. حازم قرطاجنی دارای نظریات شعری خاصی است که در کتاب «منهاج البلغاء و سراج الأدباء» به آنها اشاره نموده است. این نظریات حول محور فرآیند ارسال و تلقی یا همان پیغام شعری می چرخند که شاعر آنها را بنا نهاده و به تحلیل و تبیین آنها پرداخته است برای اینکه فرستنده ی پیغام شعری بتواند در راه قانع ساختن گیرنده ی پیغام موفق شود.